Του Μανόλη Αρχοντάκη
Έχεις ποτέ αναρωτηθεί αν ο άνθρωπος είναι ελεύθερος ή αν τον κατευθύνει η μοίρα; Πιστεύω πως, αν είσαι σαν τους περισσότερους ανθρώπους, τουλάχιστον μία φορά στη ζωή σου θα σου έχει περάσει αυτή η ιδέα από το μυαλό. Αυτό είναι ένα αρχαίο ερώτημα — αν δηλαδή ο άνθρωπος έρχεται στη ζωή με ουσία ή την αποκτά με τις πράξεις του, τις σκέψεις του, την εμπειρία του. Είναι, δηλαδή, ο άνθρωπος όπως είναι ένας σπόρος ή είναι κενός, χωρίς κανέναν προγραμματισμό; Ο σπόρος έχει «εν δυνάμει» όλο το δέντρο μέσα του, όπως έλεγε κι ο Αριστοτέλης. Μπορεί να μη φαίνεται, αλλά η ουσία όλου του δέντρου βρίσκεται στον σπόρο. Το μόνο που χρειάζεται είναι οι καλές συνθήκες για να αναπτυχθεί. Η ουσία του σπόρου ξεδιπλώνεται και γίνεται ύπαρξη. Επομένως, υπάρχει αυτή η θεωρία, την οποία ασπάζονται κάποιοι φιλόσοφοι, που λέει ότι η ουσία προηγείται της ύπαρξης.
Υπάρχουν όμως και κάποιοι άλλοι φιλόσοφοι, όπως οι Υπαρξιστές, που λένε ότι ο άνθρωπος έρχεται στη Γη μόνο ως ύπαρξη, χωρίς καμία ουσία, και ότι η ύπαρξη προηγείται της ουσίας. Υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος έρχεται κενός και ότι είναι μόνος του υπεύθυνος να δημιουργήσει την ουσία του. Μεγάλοι φιλόσοφοι, όπως ο Κίρκεγκααρντ, ο Νίτσε και ο Σαρτρ, λένε ότι ο άνθρωπος έρχεται χωρίς ψυχή και ότι πρέπει να τη δημιουργήσει. Οι σκέψεις, οι πράξεις και τα λόγια του τη δημιουργούν.
Επομένως, ποια σχολή έχει δίκιο; Οι περισσότερες θρησκείες διδάσκουν ότι ο άνθρωπος είναι σαν σπόρος — το οποίο έχει κάποια αλήθεια. Οι Υπαρξιστές, από την άλλη, ισχυρίζονται το αντίθετο. Εγώ προσωπικά πιστεύω ότι η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση, τουλάχιστον για τον άνθρωπο.
Θα έχεις ακούσει για τη μηχανή Κίρλιαν που φωτογραφίζει την αύρα. Αυτή η μηχανή, λοιπόν, φωτογραφίζει τον σπόρο — αλλά όχι μόνο τον σπόρο, δείχνει και πώς θα φαίνεται όταν έχει ανθίσει! Με δυο λόγια, δείχνει ακόμη και το μέλλον του, που στην πραγματικότητα δεν είναι παρά η αύρα του σπόρου. Φωτογραφίζει, δηλαδή, όχι μόνο τι είναι ο σπόρος τώρα, αλλά και το δυναμικό του, τον προγραμματισμό που έχει μέσα του να γίνει δέντρο.
Για να μπούμε βαθύτερα στο νόημα, πιστεύω ότι πρέπει να γίνει κατανοητή η ιδέα του κάρμα, όπως το λένε στην Ανατολή — οι Ινδουιστές, οι Βουδιστές, οι Τζαϊνιστές και άλλοι. Το κάρμα αναφέρεται στον νόμο της αιτίας και του αποτελέσματος. Σύμφωνα με τη θεωρία του κάρμα, κάθε σκέψη, κάθε λέξη και κάθε πράξη μας δημιουργεί συνέπειες που μπορεί να εκδηλωθούν αμέσως, αργότερα στη ζωή ή ακόμη και σε μελλοντικές ζωές. Υπάρχουν επίσης τριών ειδών κάρμα: το Σάντσιτα, το Πραράμπθα και το Αγκαμί. Εδώ περιπλέκονται λίγο τα πράγματα, αλλά μη σε νοιάζει — θα τα απλοποιήσω όσο μπορώ.
Το Σάντσιτα κάρμα αναφέρεται στο συσσωρευμένο κάρμα όλων των προηγούμενων ζωών μας. Είναι σαν μια τεράστια αποθήκη που περιέχει όλες τις εντυπώσεις και τις συνέπειες των παλιών μας πράξεων, οι οποίες ακόμη δεν έχουν ωριμάσει. Αυτές οι συνέπειες δεν είναι ενεργές στο παρόν, παραμένουν όμως αποθηκευμένες, περιμένοντας να βρουν τις κατάλληλες συνθήκες για να εκδηλωθούν. Ως άτομα δεν έχουμε συνειδητό έλεγχο πάνω σε αυτό το αποθηκευμένο κάρμα. Μπορούμε όμως, μέσω πνευματικών πρακτικών όπως ο διαλογισμός, η ηθική ζωή και η ανιδιοτελής προσφορά, να το καθαρίσουμε και να το μειώσουμε σταδιακά με την πάροδο του χρόνου. Γι’ αυτό και ο περίφημος Έντγκαρ Κέισι, που είχε ψυχικές δυνάμεις, συνιστούσε να κάνουμε καλές πράξεις, να υπηρετούμε όσο περισσότερο μπορούμε τους συνανθρώπους μας και να πράττουμε πάντοτε το καλό.
Το Πραράμπθα κάρμα καθορίζει τις συνθήκες μέσα στις οποίες γεννιόμαστε: το σώμα, την οικογένεια, το κοινωνικό μας περιβάλλον και ορισμένα καθοριστικά γεγονότα που μοιάζουν να βρίσκονται εκτός ελέγχου μας. Αυτά, σχεδόν ό,τι κι αν κάνουμε, δεν είναι εύκολο να τα αλλάξουμε. Έχουμε γεννηθεί σε μια οικογένεια, υπάρχουμε ήδη στη Γη. Μπορεί να αλλάξει εύκολα αυτό; Έχει γίνει. Είναι ήδη το παρελθόν μας. Όπως είχε πει κι ο Βούδας, είναι σαν να κάνει κάποιος ποδήλατο. Αφού έχουμε ξεκινήσει να το οδηγούμε, δεν μπορούμε εύκολα να μην το οδηγούμε — έχει ήδη γίνει. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να σταματήσουμε να κάνουμε πετάλι, και αργά ή γρήγορα το ποδήλατο θα σταματήσει.
Το Αγκαμί κάρμα, τώρα, αναφέρεται στο κάρμα που δημιουργούμε αυτή τη στιγμή με τις τωρινές μας επιλογές, δράσεις και προθέσεις. Σε αντίθεση με το Σάντσιτα και το Πραράμπθα, που βασίζονται στο παρελθόν, το Αγκαμί γεννιέται στο παρόν. Εδώ έχουμε τη μέγιστη ελευθερία. Κάθε συνειδητή μας πράξη, κάθε πράξη καλοσύνης ή εγωισμού, κάθε συνήθεια που αναπτύσσουμε, συμβάλλει στο να σπείρει τους σπόρους των μελλοντικών μας συνθηκών. Κορυφαίοι συγγραφείς, όπως ήταν ο Ναπολέων Χιλ, ο οποίος έγραψε ένα από τα καλύτερα και πιο δυνατά βιβλία όλων των εποχών, το περίφημο “Think and Grow Rich”, μιλούν με τέτοιον εντυπωσιακό και υπνωτιστικό τρόπο που μας παρακινούν να αλλάξουμε τη μοίρα μας σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Κάθε σκέψη που κάνουμε με συναίσθημα, πίστη και φαντασία έχει εκατοντάδες φορές μεγαλύτερη δύναμη να αλλάξει τη μοίρα μας γρήγορα. Όλες οι σκέψεις, τα λόγια και οι πράξεις μας μάς επηρεάζουν, αλλά αυτές που πληρούν αυτά τα κριτήρια είναι πολύ πιο δυνατές.
Εδώ θέλω να αναφέρω ένα παράδειγμα, για να γίνει ακόμα πιο κατανοητό πώς λειτουργεί το κάρμα. Αν κάποιος κρατάει μια μπάλα και την πετάξει προς το μέρος σου χωρίς ιδιαίτερη δύναμη, έχεις πολλές πιθανότητες να την αποφύγεις. Αν σου πετάξει από κοντά ένα μπαλάκι με δύναμη, μπορείς και να το αποφύγεις, μπορεί και όχι — είσαι περίπου 50-50 ελεύθερος και δεσμευμένος στη μοίρα. Αν όμως σε στοχεύσει με ένα όπλο από κοντά, τότε είναι σχεδόν αδύνατο να κάνεις κάτι για να το αποφύγεις.
Ξαναγυρνώντας στο ερώτημα αν κάποιος είναι ελεύθερος ή όχι, αν η ουσία προηγείται της ύπαρξης ή η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, έχω καταλήξει να πιστεύω ότι όσο πιο ανεπτυγμένος είναι κάποιος πνευματικά, τόσο πιο ελεύθερος είναι. Μπορεί να δει το παρελθόν, το μέλλον και το παρόν καλύτερα από έναν που κοιμάται τον πνευματικό ύπνο. Από τις εμπειρίες μου με τον πνευματικό μου δάσκαλο κατάλαβα ότι έπεφτε πάντα μέσα στις προβλέψεις του για το μέλλον μου. Πώς το έκανε; Ανέβαζε τη συνείδησή του ψηλά, όπως ανεβαίνει κάποιος ψηλά σε ένα δέντρο και βλέπει μια άμαξα να έρχεται προς το χωριό. Βλέπει τα άλογα, βλέπει και τη σκόνη που σηκώνει η άμαξα. Οι υπόλοιποι άνθρωποι, που κοιμούνται πνευματικά και δεν είναι ανεπτυγμένοι, κάθονται κάτω από τα δέντρα και συζητούν για το μέλλον χωρίς να έχουν κανένα νόημα οι κουβέντες τους. Δεν μπορούν να φανταστούν την άμαξα και τι τους περιμένει στο μέλλον. Μπορεί να φοβούνται ότι θα τους φάνε άγρια ζώα. Ο πνευματικά αφυπνισμένος όμως βλέπει τι έρχεται και μπορεί να μαντέψει εν μέρει τι και ποιος είναι μέσα στην άμαξα. Βλέπει, με δυο λόγια, το κάρμα σε γενικές γραμμές, αλλά ίσως να μη μπορεί να δει ποιος ακριβώς οδηγεί την άμαξα, ή να μη γνωρίζει τι κρύβεται μέσα της — αν, για παράδειγμα, έχει φαγητό ή όπλα.
Έτσι, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι το ίδιο. Κάποιος είναι πιο ελεύθερος από τον άλλον, άλλος είναι πιο προγραμματισμένος. Επίσης, ο άνθρωπος έχει ξεπεράσει την ομαδική πορεία της εξέλιξης, όπως έχουν για παράδειγμα τα ορυκτά, τα φυτά και τα ζώα. Πρέπει να κάνει κάτι για να ανθίσει η ψυχή του. Και αυτό τον καθιστά υπεύθυνο — υπεύθυνο και απέναντι στον εαυτό του και απέναντι στον Θεό. Είναι αμαρτία να πεθάνει σαν σπόρος. Στην Ανατολή λένε: «Αν δεν ξεδιπλώσεις την ψυχή σου, το κάρμα θα σε φέρνει πίσω ξανά και ξανά στη Γη». Όπως λένε οι Θεοσοφιστές, «η ζωή είναι σχολείο. Αν είσαι κακός μαθητής και μείνεις στην τάξη, θα πρέπει να ξαναπάς στο σχολείο πάλι». Το σπίτι μας βρίσκεται αλλού. Είμαστε περαστικοί από τη Γη. Παίρνουμε το μάθημά μας, το επεξεργαζόμαστε στο σπίτι μας (στη μεταθανάτια ζωή), και μετά πρέπει να ξαναγυρίσουμε στη Γη για να δώσουμε εξετάσεις. Οι προετοιμασμένοι και έξυπνοι μαθητές περνούν τις εξετάσεις. Οι άλλοι επαναλαμβάνουν όλη τη διαδικασία από την αρχή.
Πρόσεξε να μην ξεχαστείς και χάσεις τον καιρό σου όσο είσαι εδώ σε ασήμαντα πράγματα. Είσαι και προγραμματισμένος και ελεύθερος. Και ο προγραμματισμός σου πρέπει να είναι τέτοιος που να σε οδηγεί στην ελευθερία, όχι στη μοίρα. Πρέπει να σπάσεις τον φαύλο κύκλο του κάρμα. Η ουσία σου προηγείται της ύπαρξής σου — αλλά όχι απόλυτα. Είσαι και ελεύθερος. Κοίτα να το εκμεταλλευτείς αυτό.