Του Μανόλη Αρχοντάκη
Νιώθεις άγχος ή έχεις φοβίες στην καθημερινότητά σου που θα ήθελες να ξεπεράσεις; Δεν είσαι μόνος. Οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν κάποιο επίπεδο άγχους, το οποίο συχνά τους εμποδίζει να ζήσουν εμπειρίες ή, ακόμη χειρότερα, να απολαύσουν μια φυσιολογική ζωή.
Το άγχος είναι μέρος της ζωής. Δεν είναι απλώς μια θεωρία που διαβάζουμε στα βιβλία. Εάν μάθουμε να το αξιοποιούμε σωστά, μπορούμε να σημειώσουμε πρόοδο και να πετύχουμε τους στόχους μας. Κανείς δεν θέλει να αισθάνεται άβολα εξαιτίας του άγχους. Ωστόσο, αν δεν φτάσουμε σε ένα ανώτερο πνευματικό επίπεδο, όπου μπορούμε να αποκτήσουμε διαύγεια, είναι αδύνατον να το ξεπεράσουμε.
Συχνά το άγχος μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε προκλήσεις και δύσκολες καταστάσεις. Μέσα από αυτές τις εμπειρίες, μαθαίνουμε να ξεπερνάμε τα προβλήματά μας, αποκτούμε αυτοπεποίθηση και αναπτυσσόμαστε. Ξέρω ότι κανείς δεν απολαμβάνει το άγχος, αλλά μπορείς να φανταστείς πώς θα ήταν η ζωή χωρίς αυτό; Θα διακινδυνεύαμε να πέσουμε από τα μπαλκόνια μας, να τρακάρουμε όταν οδηγούμε, ή να χαϊδέψουμε σκύλους που μπορεί να μας δαγκώσουν.
Το άγχος λειτουργεί ως συναγερμός, μας προειδοποιεί ότι κάτι δεν πάει καλά και χρειάζεται διόρθωση. Αυτό το περίεργο συναίσθημα που νιώθουμε στο στομάχι, σαν ένα σφίξιμο, είναι ο τρόπος του σώματός μας να μας δείξει ότι προσπαθεί να μας προστατέψει και να μας κρατήσει σε ασφαλή πορεία.
Ένας τρόπος να το διαχειριστούμε είναι να το δούμε θετικά. Το άγχος μοιάζει με ένα νόμισμα που έχει δύο όψεις. Η μία μας μπλοκάρει, ενώ η άλλη μας διεγείρει με θετικό τρόπο, ώστε να πετύχουμε τους στόχους μας. Μερικές φορές, νιώθουμε και τις δύο όψεις ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, όταν πηγαίνουμε σε ένα πρώτο ραντεβού, αισθανόμαστε ενθουσιασμό και άγχος μαζί. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να προχωράμε σταδιακά, βήμα-βήμα, προς την κατεύθυνση που θέλουμε. Αυτή η προσέγγιση είναι ο πιο απλός και σίγουρος τρόπος να το χαλιναγωγήσουμε.
Σκέψου το εξής: αν σου ζητούσα να περπατήσεις πάνω σε μια λεπτή και στενή σανίδα, που βρίσκεται στο έδαφος, θα μπορούσες; Φυσικά! Τι θα συνέβαινε όμως αν σου ζητούσα να διασχίσεις την ίδια σανίδα, όταν βρίσκεται 10 μέτρα ψηλά και ενώνει δύο κτίρια; Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα τα κατάφερναν. Ακόμη κι αν πήγαινες σε ψυχολόγο ή πίστευες ότι το έχεις αποφασίσει, με το πρώτο βήμα θα ένιωθες ζάλη. Αν όμως ανέβαζες τη σανίδα σε μεγαλύτερο ύψος σταδιακά, θα αποκτούσες σιγά-σιγά περισσότερη αυτοπεποίθηση.
Η αυτοπεποίθηση έρχεται όταν καταφέρνεις να ξεπερνάς τις αμφιβολίες και τους φόβους σου μέσα από την εμπειρία. Αυτό συμβαίνει συνήθως αργά και σταδιακά.
Η αυτοπεποίθηση είναι το σύνολο των θετικών αντιλήψεων και ιδεών που έχεις για τον εαυτό σου. Εάν καταφέρεις να διασχίσεις τη σανίδα πρώτα στο ένα μέτρο ύψος, μετά στα τρία και έπειτα στα έξι, γιατί να μη μπορέσεις κάποια στιγμή να διασχίσεις και τα δέκα; Αν όμως προσπαθήσεις κατευθείαν στα δέκα μέτρα, το πιθανότερο είναι να «παγώσεις». Αν ανεβάζεις τη σανίδα κάθε εβδομάδα ένα μέτρο πιο ψηλά, σταδιακά θα αποκτήσεις σιγουριά για τον εαυτό σου και τη δυνατότητά σου να τα καταφέρεις.
Η πίστη στον εαυτό μας αναπτύσσεται μέσα από τη σταδιακή, επαναλαμβανόμενη προσπάθεια. Με κάθε επιτυχία, αυτή η πίστη γίνεται όλο και πιο δυνατή, χαρίζοντάς μας το θάρρος να κατακτήσουμε νέες κορυφές.
Όταν βλέπεις ένα νέο παιδί που δεν θέλει να κάνει τίποτα και δεν έχει κανέναν στόχο στη ζωή του, το πιο πιθανό είναι πως πίσω από αυτή τη συμπεριφορά κρύβεται η έλλειψη αυτοπεποίθησης. Όταν ένα άτομο έχει περιφρονηθεί επανειλημμένα, είναι φυσικό να αναπτύξει δειλία. Αν το μόνο που επαναλαμβάνει στον εαυτό του είναι: «Δεν μπορώ να πετύχω τίποτα», αυτό είναι ξεκάθαρη ένδειξη χαμηλής αυτοεκτίμησης και αυξημένου άγχους. Οι νευροεπιστήμονες έχουν διαπιστώσει πως μόνο μέσα από θετικές εμπειρίες, αποκτά κανείς τη δύναμη να προχωρήσει και να κατακτήσει τους στόχους του. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη φιλοσοφία πολλών «γκουρού» αυτοβοήθειας, οι οποίοι επιμένουν να λένε: «Μη σταματάς, ακόμα κι αν αποτυγχάνεις».
Όταν κάνεις κάτι με πίστη, όλες οι αμφιβολίες εξαφανίζονται. Ωστόσο, για να αποκτήσεις πίστη στον εαυτό σου, απαιτείται προσπάθεια. Οι σκέψεις μας γίνονται συνήθειες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πάντα σκεφτόμαστε συνειδητά. Συχνά, οι σκέψεις μας είναι υποβολές, σαν να λειτουργούμε μηχανικά, σαν ρομπότ. Για παράδειγμα, μπορεί να πεις: «Είναι 11 μ.μ., πρέπει να κοιμηθώ», «Είναι 3 μ.μ., πεινάω» ή «Είναι 6 μ.μ., ώρα για γυμναστική». Αυτές οι σκέψεις δεν είναι αληθινή σκέψη· είναι αυτοματοποιημένες αντιδράσεις του σώματος. Αν μπορέσεις να παρατηρήσεις τον εαυτό σου και να αποφασίσεις, για παράδειγμα, ότι σήμερα δεν θα κοιμηθείς στις 11 επειδή το κάνεις πάντα, τότε έχεις τη δύναμη να σπάσεις τις συνήθειες και να αποκτήσεις έλεγχο στον εαυτό σου.
Δεν σκεφτόμαστε συνειδητά όλες τις σκέψεις μας. Πολλές, αν όχι οι περισσότερες, είναι προϊόντα της μνήμης και της συνήθειας. Όταν πηγαίνεις στη δουλειά, δεν σκέφτεσαι ποια στροφή να πάρεις ή αν θα βάλεις πρώτη ή όπισθεν. Όλα αυτά τα κάνεις αυτόματα. Μόνο οι αρχάριοι οδηγοί σκέφτονται κάθε βήμα. Με την εμπειρία, οι σκέψεις γίνονται αντανακλαστικές. Αυτή η αυτοματοποίηση είναι χρήσιμη για την εξωτερική μας ζωή, καθώς την καθιστά πιο εύκολη. Ωστόσο, για την εσωτερική μας ανάπτυξη, η μηχανικότητα μπορεί να είναι επιζήμια. Οι ηλικιωμένοι, για παράδειγμα, συχνά λειτουργούν κυρίως αυτόματα, χωρίς να εξελίσσονται πνευματικά. Οι σκέψεις τους προέρχονται από τη μνήμη τους, χωρίς την παρέμβαση της συνείδησης.
Ο νους μας μπορεί να είναι είτε ο μεγαλύτερος εχθρός είτε ο ισχυρότερος σύμμαχός μας. Από τον ίδιο νου μπορεί να προέλθει δηλητήριο ή νέκταρ. Όλα εξαρτώνται από το πώς τον χρησιμοποιούμε. Αν κατανοήσουμε την πραγματική του φύση, μπορούμε να επιλέξουμε να παράγουμε μόνο «νέκταρ». Ο νους είναι μια λεπτομερής και σύνθετη μηχανή που διαμορφώνει τη μοίρα μας μέσω της ενέργειας που του δίνουμε. Αν δεν σου αρέσει κάτι που συμβαίνει στον νου σου, ξεκίνα από τώρα να το αλλάζεις. Αυτό απαιτεί ανακατεύθυνση σκέψεων και συναισθημάτων, κάτι που μπορεί να είναι δύσκολο, σαν να προσπαθείς να σηκώσεις μια σανίδα στην οποία στέκεσαι. Παρ’ όλα αυτά, αν ξεκινήσεις με μικρές νίκες, η αυτοπεποίθηση θα αυξάνεται και θα φέρνει μεγαλύτερες επιτυχίες.
Ο υγιής φόβος μας προστατεύει, αλλά ο υπερβολικός φόβος και οι αρνητικές φαντασιώσεις είναι επιζήμιες. Αν θέλεις να αλλάξεις κάτι, ξεκίνα νωρίς, προτού αυτό ριζώσει μέσα σου. Η αυτοπεποίθηση χτίζεται βήμα-βήμα. Να θυμάσαι ότι όσο μεγαλώνουμε, τόσο οι συνήθειές μας παγιώνονται, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η αλλαγή είναι αδύνατη. Για να ζήσεις βαθιές εμπειρίες, πρέπει να αγγίξεις τα άκρα. Η πνευματική ωρίμανση απαιτεί εμπειρίες και από τις δύο πλευρές, θετικές και αρνητικές. Αν δεν νιώσεις βαθιά λύπη ή φόβο, δεν μπορείς να εκτιμήσεις τη χαρά ή το θάρρος. Όπως είχε πει ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, μόνο μέσω της σχέσης μας με τους άλλους γνωρίζουμε τον εαυτό μας.
Η ζωή είναι ένα πείραμα. Μην σταματήσεις ποτέ να την εξερευνάς. Να είσαι προσεκτικός με τις συνήθειές σου, γιατί αν είναι αρνητικές, θα γίνουν η μοίρα σου. Ξεκίνα σιγά-σιγά, μεθοδικά, και συνέχισε καθώς βλέπεις πρόοδο. Η αλλαγή είναι πάντα δυνατή, αρκεί να υπάρχει θέληση.