Απο τον Μανόλη Αρχοντάκη
Σε ένα από τα ποιήματά του, ο Ji-en λέει: «Μπορεί τα λουλούδια να βγάζουν ωραίο αρωμα, αλλά εγώ τα έχω ξανά δει – τι απογοητευτικός κόσμος». Θα ήθελα να σχολιάσω αυτόν τον στίχο γιατί έχει ένα βαθύ νόημα.
Τα λουλούδια μυρίζουν ωραία χωρίς να το επιδιώκουν. Τα ψάρια κολυμπούν στο νερό χωρίς να αντιλαμβάνονται την ύπαρξή του. Όταν ένας άνθρωπος αγαπάει πραγματικά, δεν συνειδητοποιεί καν ότι αγαπάει. Τη στιγμή που αντιλαμβάνεται ότι είναι ερωτευμένος, αυτόματα το πέφτει απο την κατάσταση της αγάπης.
Οι περισσότεροι από εμάς πιστεύουμε ότι βρισκόμαστε υπό την επιρροή μόνο του νου μας και ότι το να ερωτευτούμε εκφράζεται μόνο με έναν σεξουαλικό τρόπο, όπως για παράδειγμα μέσα από αγκαλιές και φιλιά με τον σύντροφό μας. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε ότι το «μη-νους», όπως το αποκαλούν στο Ζεν, είναι επίσης μια δυνατότητα, και ότι μπορούμε να ερωτευτούμε με έναν μη-σεξουαλικό τρόπο. Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να εξηγήσω τι σημαίνει μη-νους. Όταν λέω μη-νους, εννοώ κάποιον που είναι αυθόρμητος και δεν σκέφτεται διπλά πριν μιλήσει με τον σύντροφό του. Δεν νιώθει ντροπή να εκφραστεί όπως πραγματικά είναι και μπορεί να εκφραστεί σαν να είναι μόνος του, παρόλο που είναι μαζί με το σύντροφο του. Επίσης, όταν κάποιος βρίσκεται σε κατάσταση μη-νου, δεν κρίνει τον σύντροφό του και δεν νιώθει ότι κρίνεται από αυτόν.
Τι εννοώ με αυτό; Για παράδειγμα, δεν θα πει «Κοίτα τη μεγάλη της μύτη, δεν είναι πολύ άσχημη;» ή «Τι είναι αυτός ο τρελός χαρακτήρας που έχει;». Αν την αγαπάει το συντροφο του πραγματικά, ο νους του δεν θα παρέμβει, γιατί αποδέχεται το συντροφο του όπως είναι. Με άλλα λόγια, η πλήρης αποδοχή του συντρόφου μας, όπως είναι, αποτελεί κατάσταση μη-νου. Όταν λέω «νους», εννοώ την ταυτότητα κάποιου, δηλαδή τις εικόνες που έχει και με τις οποίες ταυτίζεται, καθώς και τον νου που κρίνει ταυτίζεται με οτιδήποτε.
Η ύπαρξη είναι ο νους (ό,τι μπορεί να παρατηρηθεί και να ταυτιστεί με την προσωπικότητά μας, σχετίζεται με τον νου), ενώ η μη-ύπαρξη είναι μη-νους, γιατί δεν έχει γίνει αντιληπτή και δεν ταυτίζεται με την προσωπικότητά μας. Με άλλα λόγια, γεγονότα όπως το ρολόι που φοράς στον καρπό σου ή η γυναίκα που αναγνωρίζεις ως «τη δική σου» γυναίκα είναι όλα νους. Υπάρχουν επειδή δεν υπάρχει μυστήριο σε αυτά. Όταν δεν ταυτίζεσαι με κάτι, όταν κάτι είναι «δυνατότητα», όταν δεν έχει ακόμα αποκαλυφθεί και δεν ξέρεις τίποτα γι’ αυτό, τότε είναι μη-νους. Για παράδειγμα, οδηγείς το αυτοκίνητό σου και ένας άλλος οδηγός σου κάνει άσεμνη χειρονομία. Αν το θεωρήσεις γεγονός και το πάρεις προσωπικά, θα αποκτήσει αληθινή ύπαρξη για σένα. Θα ταυτιστείς μαζί του και ο νους σου θα επιστρέφει ξανά και ξανά σε αυτή την κίνηση για πολύ καιρό. Ωστόσο, αν καταφέρεις να μην το πάρεις προσωπικά και να μην παίξεις το παιχνίδι που ήθελε να παίξεις, αυτή η κίνηση δεν θα υπάρξει καν για σένα. Απλά θα γελάσεις, θα συνειδητοποιήσεις ότι είναι απλά ένας ανώριμος άνθρωπος, και ο νους σου θα επιστρέψει στη θέση του. Αυτή είναι η ιδιότητα του μη-νου.
Αν και ο άνθρωπος δεν το γνωρίζει, υποσυνείδητα επιθυμεί μόνο την ελευθερία. Ωστόσο, ταυτίζοντας με χιλιάδες πράγματα και τον νου του, η ελευθερία είναι το μόνο πράγμα που δεν έχει. Είναι απίστευτο, αλλά συμβαίνει ακόμα και στις ερωτικές σχέσεις όπου υπάρχει οικειότητα. Αναρωτιέμαι αν αυτό που βιώνουν τα περισσότερα ζευγάρια πρέπει να λέγεται οικειότητα ή απλώς δύο ξένοι που ζουν φυλακισμένοι μαζί στο ίδιο σπίτι.
Αν κάποιος αγαπά, δεν ταυτίζεται ούτε με τον εαυτό του ούτε με τον αγαπημένο του. Για παράδειγμα, δεν θα καυχηθεί λέγοντας: «Κοίτα, αυτή είναι η γυναίκα μου, δεν είναι πανέμορφη;». Η σύζυγός σου ή ο σύζυγός σου πρέπει να είναι απλος άνθρωπος, χωρίς να φέρει κανένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Αλλά αυτό συμβαίνει μόνο αν υπήρχε πολύ ένταση και πάθος στην αρχή. Όταν μιλάω για πάθος, δεν εννοώ απλώς ότι ο αγαπημένος σου είναι όμορφος και περνάτε ωραία μαζί. Εννοώ ότι όταν τον είδες πρώτη φορά, η καρδιά σου χτύπησε τόσο δυνατά, που έφτασες στο όριο μεταξύ ζωής και θανάτου και τελικά κατάφερες να περάσεις στην άλλη πλευρά – “νεκρός” – όσον αφορά το εγώ/νου σου. Αν κάποιος δεν υπερβεί τον νου του, η αγάπη του θα είναι καθαρή τρέλα. Αλλά αφού σχεδόν όλοι στην κοινωνία μας αγαπούν να θέτουν όρια και να ταυτίζονται με οτιδήποτε, αυτό θεωρείται φυσιολογικό.
Αν στην αγαπη δεν υπταχει ένταση, θες να επιστρέψεις και να ολοκληρώσεις τις ανολοκλήρωτες στιγμές αγάπης. Τότε το μόνο που βλέπεις είναι ότι ο σύντροφός σου είναι «ένα γεγονός», ένα πράγμα του νου, και απογοητεύεται. Γι’ αυτό οι σοφοί μας έχουν διδάξει πάντα να δίνουμε όλο μας τον εαυτό σε ό,τι κάνουμε και να μην αφήνουμε ανεκπλήρωτες στιγμές να μας στοιχειώνουν.
Αν ο Ji-en μπορούσε να δει τα λουλούδια με όλο του τον εαυτό και να γίνει ένα μαζί τους, χωρίς να κρίνει… και, αν ο νους του επέστρεφε στην αρχική του θέση (χωρίς, για παράδειγμα, να περιπλανάται σε παρελθοντικές αναμνήσεις)… ή ακόμα καλύτερα αν τα έβλεπε με μη-νου και μέσα από τα αθώα μάτια ενός παιδιού χωρίς να ταυτίζεται με το γεγονός ότι τα είδε, θα ήταν απόλυτα ευτυχισμένος.
Η σοβαρότητα είναι το χειρότερο πράγμα. Όλοι οι ψυχικά άρρωστοι άνθρωποι είναι σοβαροί. Ο Ji-en δεν αποτελεί εξαίρεση. Αναρωτιέμαι γιατί οι άνθρωποι σε κάθε κοινωνία επαινούν τη σοβαρότητα. Αν όχι με ξένους, τουλάχιστον να διασκεδάζεις με τον αγαπημένο σου και να μην τον σέβεσαι τόσο πολύ. Να είσαι μυστήριο γι’ αυτόν και αφήσε τον να είναι μυστήριο για εσενα. Δείτε τον με μη-νου και μην τον θεωρείτε δεδομένο. Μην προσπαθείτε να κατανοήσετε τα πάντα. Κοιταξε τον με ο βλέμμα της τίγρης, μαζί με το γλυκό σου χαμόγελο – όλα μαζί και ταυτοχρονα!